A zona de Catoira (Pontevedra) onde naceu e os sons galegos que leva escoitando desde neno bautizaron o proxecto máis persoal de Alejandro Guillán. Baiuca nace da morriña que o vilagarcián experimentou durante a súa estancia en Madrid, unha fusión do máis vangardista da música electrónica coas raíces máis puras e salvaxes da súa terra que resultan nunha folktrónica experimental e xeosónica propia da Galicia rural do século XX. En 2018, Baiuca debutaba cunha colección de cancións que non só conectaban a Galicia de antonte coa de pasado mañá, senón que plantexaban unha serie de preguntas como, por exemplo, «pode unha caixa de ritmos danzar ao ritmo dunha muiñeira?»

A resposta? Atopámola hoxe, dous anos, tres traballos e centos de concertos despois, nun Baiuca que segue a apostar por darlle unha nova vida á música tradicional coa súa mística tribal galega a ritmo de electrónica. Co seu novo traballo discográfico, Paisaxes (Raso Estudio, 2020), o produtor gallego volve explorar a súa imaxinación e imaxinario a través de visións propias misturadas nun EP que, segundo nos conta, tenta ser un punto de encontro co sur da península, coa conexión trasatlántica e coa do norte de Inglaterra; unha visión do mundo que lle rodea.

A RAG define baiuca como «establecemento onde se serven bebidas, xeralmente de carácter modesto e popular ou ben de estilo rústico». Como define, e defende, Baiuca o seu proxecto?

Baiuca: «Baiuca é o lugar de Catoira onde nacín e por iso optei por poñerlle ese nome ó proxecto, porque quería que tivera relación coa miña orixe e coa miña vida. Eu quería adentrarme na mestura de dúas partes da miña vida; a infancia onde aprendín a tocar a gaita e a cal pasei escoitando discos de música tradicional e de folk, e, por outro lado, a parte tecnolóxica e electrónica coa que fun experimentando nos últimos anos».

Pasas do electropop de Alex Casanova á folktrónica de Baiuca, queda algo daquel álter ego que bailaba entre hedonismo oitentero e trash-pop sintético no Alex actual? Como xorde o proxecto?

Baiuca: «Penso que cada vez menos... Baiuca parte como un proxecto paralelo, sen saber que ía pasar, se ía ter futuro o proxecto ou se ía a quedar como algo residual. Quería desenvolver certas inquedanzas que rondaban na miña cabeza e, ao final, deime conta que era a música que quería facer e no que quería centrarme. Este é un proxecto de madurez para min; Alex Casanova empezou cando tiña 18 anos, agora teño 30 e Baiuca é o que eu quero facer agora e nos próximos anos».

En 1978, o grupo Son Lalín fixo unha versión pop con baixo, batería e acompañamento electrónico da ‘Muiñeira de Chantada’ que vendeu máis de cinco millóns de discos, un primeiro intento dese «diálogo entre a Galicia de antonte e a de pasado mañá». Que che parece esa versión? En que momento cres que se atopa a música tradicional galega?  Estamos ante un rexurdimento? Pensas que se está a abrir a outros estilos?

Baiuca: «Entendo que nesa época que un tema como a ‘Muiñeira de Chantada’ se pinchara nas discotecas de Ibiza fose algo histórico, e seguramente sexa o primeiro tema en enfocar a nosa música cara ao club. O problema é que este tipo de mesturas ou de reinterpretacións da música tradicional, non só de Galicia senón da meirande parte do norte da península, non son tan habituais como si sucede no sur co flamenco. Eu en Solpor quería aportar a miña versión dun clásico como é a ‘Muiñeira de Chantada’ para que se entendera que, a pesar de ser un tema dos máis famosos da nosa terra, aínda hai marxe para a súa evolución e a da nosa música.

Por unha parte, non creo que sexa un momento excesivamente bo para a música galega en xeral; se penso na cantidade de propostas musicais que había hai 10 ou 15 anos e o comparo co momento actual, penso que cada vez hai menos variedade. Pero, por outra banda, creo que agora mesmo sí que hai propostas que están a destacar fóra de Galicia como é o caso de Sen Senra, Blanco Palamera ou Novedades Carminha que, por suposto, xa son un grupo de referencia. Ademais, están empezando a aparecer propostas moi interesantes que están aportando frescura ao noso panorama, cada vez se ten menos medo a mesturar estilos de todo tipo con música tradicional; tamén propostas enfocadas ao pop que empregan o galego e eso creo que é una liña que debería de continuar, como é o caso de Boyanka Kostova, Verto ou Ortiga.

Sen olvidar a renovación da música tradicional, onde os grandes grupos de folk de décadas pasadas e os e as grandes gaiteiras están deixando paso a proxectos coma Tanxugueiras, Xosé Lois Romero & Aliboria ou Caldo».

Debutas con Solpor (Raso Estudio, 2018), unha fusión de muiñeiras con bases techno, unha entremestura de pandeiretas, frautas, gaitas e cunchas con melodías procedentes de sintes; un longo que che situou como «unha das propostas máis vangardistas e transversais do circuíto». Botando a vista atrás, esperabas ter a grande acollida que estás a ter ou che colleu «de sorpresa»? 

Baiuca: «Empecei a facer esta música sen pretensión ningunha, deixando fluír as miñas ideas para ver cara a onde enfocar o proxecto, pero una vez que sentín que ese era o camiño que quería tomar, eu sempre intento ser ambicioso como creo que debería ser calquera artista para intentar chegar ao máis lonxe e ó maior público posible. Obviamente, nunca me esperaba chegar a vivir en tan pouco tempo experiencias e viaxes que van quedar na miña retina de por vida».

En Misturas (Raso Estudio, 2019) reconstrúes e deconstrúes cinco pezas orixinais do primeiro álbum de Xosé Lois Romero & Aliboria, misturando dous universos e recompoñendo parte do repertorio desde outra mirada e desde outra xenética. Como é a experiencia de colaborar con eles? Como acadas esa combinación tan, aparentemente, dispar dos samples da electrónica coas melodías de percusión tradicional e as voces das cantareiras?

Baiuca: «Poder traballar cos sons de Xosé Lois Romero foi algo moi especial; desde o primeiro momento que escoitei Aliboria quedei fascinado co proxecto, pero todavía foi máis grato coñecer a Xosé Lois e a todo Aliboria».

Qué supón Xosé Lois Romero & Aliboria para Baiuca?

Baiuca: «Hai tres persoas deste proxecto que me acompañan no meu formato con banda en directo, o propio Xosé Lois, Andrea Montero e Alejandra Montero; axúdanme a facer un show moi especial cando podemos ir con esta formación acompañados, ademais, das visuais de Adrián Canoura».

‘Morriña’, ‘Arrieiro’, ‘Solaina’, ‘Brétema’… a temática dos teus cortes xira en torno a tradición galega (o mar, os oficios, a terra), como un xogo entre o dinamismo e o ritmo da música tradicional e a forza das nosas «letras galegas». Existe realmente esta relación? Que premisas segues á hora de escoller a base folk das pezas?

Baiuca: «As pezas nunca xorden igual; hai veces que todo empeza cun ritmo ou cun pandeiro, mentres que outras aparece unha melodía, unha voz…. sempre existe un dinamismo que me permite enfocar cada tema como algo diferente e que me axuda a non repetirme e a crear procesos diversos en cada momento. Cando aparecen sampleos de voces que me gustan, a temática é tradicional porque esas voces o son —tamén cos temas de Aliboria— pero, por exemplo, en Solpor, cando me sentei a compoñer as letras e as voces de ‘Morriña’ ou ‘Solpor’ existe unha visión de Galicia na miña mente que me axuda a ter esa conexión na lírica».

O ano pasado despedíao con dúas colaboracións, ‘Fisterra’ con Carlangas (Novedades Carminha) e ‘Caravel’ xunto a Nita (Fuel Fandango), e a mediados do pasado abril presentábaas coa cara B de cada unha delas agrupadas nun curto, Paisaxes (Raso Estudio, 2020). Un novo EP no que o produtor galego converxe un achegamento a ritmos que van desde o reggae e folclore tropical ao flamenco e cadencias orientais, unha amálgama de sons que comparte protagonismo co dub máis psicodélico, obra do produtor El Búho, e a estrutura dinámica que propón o arxentino Uji.

No teu traballo máis recente, Paisaxes (Raso Estudio, 2020), escoitamos un rexistro máis versátil, mantendo un equilibrio sobre unha corda sonora máis transversal e polifónica; remixes que van do dub o downtempo, da canción tradicional galega a ecos de música oriental, da folktrónica ao flamenco. É esta unha experimentación puntual ou podémola considerar unha declaración de intencións?

Baiuca: «Nunca renunciei a que na miña música aparezan ecos doutras culturas, sempre que sexa unha viaxe na que atope conexión co que eu fago ou con Galicia. Ao final é normal que aparezan aires orientais ou latinos porque forman parte, por un lado, da nosa orixe e, por outro, dunha das influencias musicais máis presentes na península como é a Latina.

Paisaxes pretende ser un punto de encontro co sur da península coa colaboración con Nita, coa conexión trasatlántica co remix de Uji ou a conexión ao norte con Inglaterra a través de El Búho. Unha visión do mundo que me rodea e coa posibilidade de poder contar con dous dos productores que máis admiro na actualidade. Tamén foi a oportunidade de traballar con Carlangas ,que era algo que tiñamos en mente os dous deste hai tempo».

Para Baiuca, os audiovisuais son unha parte fundamental nos directos, unha parte da que se encarga Adrián Canoura, autor tamén dos teus videoclips onde, unha vez máis, tradición e vangarda van da man. Como é trasladar as túas composicións á imaxe en movemento? Que papel xoga Canoura detrás da pantalla?

Baiuca: «Os dous temos unha visión similar no artístico do que queremos facer. Eu na parte musical e el na visual, por iso é moi sinxelo traballar con el. Entendémonos moi ben e é un gustazo compartir tantas experiencias cunha persoa como el».

Ante o estado de emerxencia sanitaria provocada pola COVID-19, sen compromiso e con todo o noso agarimo, como estás a afrontar a situación? Que che parece a iniciativa de trasladar os concertos ás redes sociais?

Baiuca: «Ía ser un ano moi bo no que visitar moitos países de todo o mundo, ademais de festivais. A miña idea para marzo era estar no meu estudio traballando en música nova e, nese sentido, non mudaron moito os plans, pero, evidentemente, en canto a toda a planificación de concertos, tivemos moitas cancelacións.

A min ofrecéronme facer concertos e entrevistas en streaming durante o confinamento, pero nese momento non tiña nada que contar, ademais que estaba centrado noutras cousas. Compartir e tocar a túa música, e o medio e o momento de facelo é cousa de cada un, pero si que foi curioso como moita xente que ao principio facía streamings nas redes sociais, logo se posicionaron a favor dos concertos de pago por Internet. É como se abres un bar no que regalas comida e, pasado un tempo, decides que agora empezas a cobrar polo teu traballo, algo que para min é o normal.

A vivencia dun concerto ao vivo é algo que non se pode trasladar a un espazo virtual, pero entendo —e creo— que é algo necesario mentres non sexa viable facer concertos como antes se facían, que aparezan novas formas de compensar esas perdas».

Este rexistro cada vez máis versátil, transversal e polifónico que Baiuca reforza en Paisaxes, está aínda máis presente no seu último single-clip Adélia (Raso Estudio, 2020) —o primeiro en portugués— en colaboración co dúo luso Haēma; lanzado o pasado venres 12 de xuño con portada e clip de Adrián Canoura, a fermosura é un canto tradicional da zona norte de Portugal.

Adoitas estar entre as recomendacións que nos fan os artistas e grupos que entrevistamos, na actualidade, que artista o grupo galego nos recomendarías? Algún favorito que deberiamos coñecer?

Baiuca: «Paréceme moi interesante a proposta de Sila Lua; tamén Néboa, que creo que se falará deles nos vindeiros meses; gustoume moito Realismo (Free Code Jazz Records, 2020), o último disco de Xan Campos Trío, que está producido por Hevi; e recomendo tamén a Nico Casal».

Se abrísemos a túa conta de Spotify, que escoitariamos? 100 % Sinceridade – 0 % Vergoña.

Baiuca: «Pois alguns artistas e discos que estiven escoitando nestes meses serían Romero Martin, Nídia, The Gardener, Nihiloxica, Ivan$ito, Quixosis, Branko, Carlos Vives, Lido Pimienta, Sen Senra, Son de Madera, Uji, etc.».