É subirse a un escenario e poñer ao público a «botar punto, sacar punto»... Ailá naceu con esa intención e agora, un par de anos máis tarde, o seu debut discográfico non fai máis que materializar ese fermoso obxectivo. Composto por Xan Pampín (acordeón, bombo), Manuele Pardo (voz, gaita, percusións), Ángela Carou (voz, percusións) e Abel Gañete (fliscorno, trompeta), o cuarteto compostelán abre a porta a un universo folk —ou tradi como eles prefieron denominalo— de arranxos impecables, recollidas históricas e saber musical popular.

Ailá (2021) é unha colección de 13 temas baseados na análise e investigación de numerosos arquivos sonoros, vistos desde unha perspectiva contemporánea, interxeneracional e, sobre todo, festiva.

 

 

Foto © Sara Pardo Lareo

 

A Casa das Crechas viuvos nacer, que vos fixo pasar das posfoliadas no local compostelán a conformar Ailá hai case dous anos?

Xan Pampín: «Foi un tránsito intencionado, cando xa tes un pequeno repertorio e unha banda coa que conectas, o seguinte paso é querer mostrar iso que fas dunha forma máis coidada e organizada».

Manuele Pardo: «Unha das cousas que seguen a ter en común esas posfoliadas co que é actualmente o grupo é a persoa que arranxa os temas, o noso acordeonista Xan Pampín. Nas posfoliadas vimos que os arranxos e os temas que el escollía facían que aquela atmosfera vibrase, e que a xente se arrancase a cantar e a bailar como en calquera foliada.

Cando vimos que eses temas eran atractivos para calquera bailador e bailadora, que facían que movese os pés, foi cando comezamos a pensar “sería boa idea montar un grupo con esa consigna: a de facer música galega para o baile da Galiza”».

 

Pero botemos a vista aínda máis atrás... Xan Pampín (acordeón, bombo), Manuele Pardo (voz, percusión, gaita), Ángela Carou (voz, percusión) e Abel Gañete (fliscorno, trompeta), lembrades o voso primeiro contacto coa música? E cun instrumento?

Manuele: «O meu primeiro contacto coa música foi da man dos meus pais, os dous integrantes da Banda de Gaitas de Lestedo. A primeira vez que eu collín un instrumento foi da man da banda da Ponteledesma, era a trompa. Toqueina un par de anos e logo, xa con 16, tirei con ese instrumento e comecei a tocar a gaita da man de Gabriel Mugico e, á súa vez, en moitas formacións do Ulla».

Xan: «Na miña familia e na miña contorna, dun xeito inconsciente; coas voces da miña avoa e da miña nai, coas melodías que meu pai asubiaba mentres traballaba. Un día a miña avoa convenceu á miña nai de levarme a clases de música, porque escoitoume sacar algunha melodía e viu que tiña bo oído para a música... o resto xa o poderedes imaxinar!».

Abel Gañete: «O primeiro contacto coa música foi no colexio da miña aldea, en Trobe. Alí, a que era a miña profesora xa lle dixera a miña nai que seguía ben o ritmo e que, ao mellor, apuntándome a clases de música podía tocar algún instrumento.

Logo co instrumento, eu antes de tocar a trompeta e o fliscorno comecei tocando a frauta traveseira (Xan acordarase diso!) e aos 16 anos probei a tocar unhas notas coa trompeta dun compañeiro; algo soaba, entón decidín mercar unha barateira e apunteime ás clases de trompeta na banda de Teo».

Ángela Carou: «Creo que a música estivo presente no meu ámbito familiar desde que nacín, sempre recordarei esas longas comidas que remataban en foliadas.

Lembro de ben pequena dar os meus primeiros toques de pandeireta co meu avó, a persoa que me transmitiu a paixón pola música e, en concreto, pola música tradicional. Aos poucos funme interesando pola gaita e o baile, así como por outros instrumentos na escola de música do meu colexio e no Centro Sociocultural de Fontiñas».

 

Xan Pampín. Foto © Sara Pardo Lareo 

 

Definides o voso folk como tradi, que ademais dun estilo musical, para vós engloba un conxunto de valores e sentimentos. Cales son? De que xeito os transmitides a través da música?

Xan: «Pois si, xa é unha etiqueta que vai moito máis alá de ser un simple xénero musical para converterse nun xeito de entender a vida. Un onde a danza e a música tecen as relacións interpersoais, e forman a parte máis visible dun ecosistema no que o ecoloxismo, a diversidade, a interxeneracionalidade, os coidados, a empatía, o feminismo, o cooperativismo, a sostenibilidade e a proximidade son elementos transversais.

Un xeito de entender a vida que sempre estivo aí nas nosas formas de relacións culturais, pero que se foi transformando. O tradi agora mesmo é xa un fenómeno absolutamente vilego e das grandes, imos dicir, “urbes galegas”. Porque todas esas gravacións, recolleitas e vivencias dos nosos antepasados chegaron a nós ben a través dalgúns traballos antropolóxicos feitos por persoas que viñeron de fóra, ou ben por algunhas persoas que fixeron traballos de campo pola súa conta, pero sobre todo, na súa maioría grazas ao inxente traballo que fixeron as asociacións folclóricas. Centos e centos de persoas dedicaron o seu tempo e o seu esforzo en ser auténticas pontes temporais, e fixeron que eses xeitos de relacionarse propias do rural revivisen nas vilas e nas urbes.

Este tradi tamén é froito da converxencia musical de artistas doutros estilos (bandas de música, músicos e músicas as de rock, jazz, música moderna, electrónica, lírica, clásica) que son pezas clave dun quebracabezas moi grande e demasiado invisibilizado. E, por suposto, do que non me gustaría esquecerme é de toda esa contorna que dá soporte a tanta ilusión: os artesáns, as tendas, as costureiras e os costureiros, os pintores e as pintoras, os escultores e as escultoras, os bares, os restaurantes, as pousadas, os furanchos… é unha industria cultural sensible con este propio ecosistema».

Manuele: «As xeracións que vimos, vimos pisando forte. Con nós dentro das foliadas e da música tradi transmítense uns valores de respecto, de interxeracionalidade, de non violencia de ningún tipo, de rexeitamento contra calquera acto homófobo, sexista ou racista. Precisamos ir cos tempos e deixar atrás valores arcaicos que antes si que transmitía a música tradicional».

 

Foto © Sara Pardo Lareo

 

O toxo é unha das plantas máis representativas de Galicia e, a súa flor, forma parte da vosa identidade artística; din dela que é unha planta emprendedora, forte e vigorosa...para Ailá, que significado ten?

Xan: «Cantaba o grupo Saraibas: “chorima nosa chorima, tan amarela no monte, ti é a flor dos galegos, dos de onte e dos de hoxe […]”.

Os motivos florais sempre estiveron presentes nos adornos dos traxes e monteiras do noso folclore. Pensamos que o toxo é unha boa representación do carácter das nosas músicas; músicas afiadas e agrestes, pero ao mesmo tempo fráxiles e moi fermosas».

Abel: «Unha das plantas que todo galego coñece, se non é para ben é porque algunha vez quedou prendido dun!».

 

Fostes seleccionados para representar a Galicia no Celtic Connections 2020, collendo o relevo de Tanxugueiras, Mercedes Peón, Xabier Díaz & Adufeiras de Salitre, Anxo Lorenzo ou Talabarte. Como lembrades esta (primeira?) experiencia de tocar alén das nosas fronteiras e, ademais, nun festival de renome como este?

Manuele: «Foi algo que non agardabamos e veu caído do ceo. Vivímolo con moita ilusión, pero tamén coa responsabilidade que esta viaxe tiña, que era a de ser os únicos representantes galegos nesa edición do festival. Moitos de nós temos ido a outros festivais a nivel mundial, mais vivir esta experiencia de forma grupal nos fixo medrar en todos os sentidos, musical e persoalmente».

Xan: «Pois moi agradecidos, ao festival por contar con nós e a quen fixo posible que alí estivésemos. Recordo os momentos previos cunha sensación de controversia xeneralizada. O feito de representar a Galiza alén das nosas fronteiras sempre é un luxo e unha responsabilidade, pero ese 31 de xaneiro foi, ademais, un día histórico: estabamos en Glasgow cando o Reino Unido abandonaba a Unión Europea por mor do Brexit».

Abel: «Experiencia única que te fai ver que a música ten unha linguaxe propia. A xente non creo que entendera nada do que dicían Ángela e Manuele —aínda non o entendo eu ás veces— pero si que seguían o ritmo, contaxiábanse da nosa enerxía e iso vese dende o escenario».

Ángela: «Cando comezamos non estaba tan acostumada aos escenarios como os meus compañeiros, así que poder tocar nun sitio como ese foi algo incrible. Tamén ver como a xente dun sitio “afastado” interesábase e desfrutaba das nosas músicas, valorando moito o traballo dos músicos».

 

Ademais, tamén fostes unha das propostas gañadoras do Interritmos 2020, certame que premia artistas, bandas e grupos dedicados á música tradicional ou que beban da música de raíz. Que supuxo para os inicios da vosa carreira este recoñecemento?

Manuele: «Foi un empurrón importante xa que viñamos de estar parados moito tempo por mor da pandemia. Recordamos o concerto que fixemos en Boiro con moito agarimo, veunos a ver a nosa xente máis próxima, familia e amigos, pero tamén xente que se achegou de todas partes da Barbanza para ver o que faciamos».

Xan: «Foi un recoñecemento que non agardabamos pero que nos axudou a seguir cara adiante, porque no medio do ano da pandemia as cousas pintaban moi mal… E, aínda que en ningún caso nos leva a idea de gañar concursos, o recoñecemento do teu traballo sempre é de agradecer».

 

 

Debutades no mercado discográfico con Ailá (2021), que materializa a vosa proposta de achegar ao público unha visión moderna da tradición oral galega. Con que obxectivo?

Manuele: «Este cedé non é máis que o froito do noso principal obxectivo, facer música para o baile, para que á xente non lle paren os pés no sitio. Cremos tamén que a sonoridade que lle dá a trompeta ou o fliscorno é moi fresca e festiva, malia este instrumento non se relacione directamente coa música tradicional. Xunto con arranxos pulidos e o conxunto de voces de home e de muller, moi pouco habitual nestes tempos nos grupos tradis, cremos que fan deste cedé unha proposta interesante.

Como dato negativo, temos que dicir que o gran obxectivo do grupo citado ao principio aínda non se puido acadar de todo posto que, nos tempos que corren, a gran maioría de persoas que acoden ós nosos concertos teñen que estar nas cadeiras, dificultando así o baile... Pero bueno, ben vemos que moven os pés».

Xan: «O baile, sen dúbida é a nosa maior ilusión; ver bailar ás persoas que nos escoitan. É a linguaxe que mellor expresa e visualiza o sentir da nosa música».

Abel: «Supoño que coa mesma finalidade que calquera artista saca un disco, facer un peso».

Ángela: «En Galicia temos un patrimonio musical e cultural enorme. Poder adaptar pezas que agardaban recollidas en arquivos sonoros para darlles unha utilidade hoxe en día, a través de arranxos modernos e vangardistas, tamén foi un dos nosos principais obxectivos».

 

 

Ángela Carou. Foto © Sara Pardo Lareo 

 

A través dunha «hibridación de músicas populares con sonoridades actuais» defendedes a calidade do patrimonio galego vinculado ao canto e á danza... e a súa conservación. Desde o voso punto de vista interxeneracional, de que xeito credes que inflúen este tipo de proxectos á hora de manter viva a nosa tradición?

Xan: «Pois iso, ninguén sabe se terás ou non algún tipo de influencia… nin tampouco entra dentro das nosas pretensións. En todo caso, manter e incentivar as diversas expresións e linguaxes artísticas baseadas no inmenso patrimonio do que goza Galiza sería un traballo conxunto entre a sociedade e as institucións».

 

O voso repertorio nútrese dunha análise e investigación realizada por Xan Pampín en numerosos arquivos sonoros e recollidas particulares. Xan, segues algunha premisa na selección das pezas? Porque algúns cantos «veñen» inspirados desde Laxoso (Ponte Caldelas), Santa Mariña de Barro (A Baña), Abeneiros (Ordes), Coles (Ourense), San Martiño de Galegos (Frades)...

Xan: «A premisa que seguín foi a de escoller temas que me xerasen algún tipo de atracción, por gusto ou por singularidade, e tamén que fosen cancións con patróns asociados ao baile; non quixen incluír cantos lentos neste primeiro traballo.

Seguidamente, quixen facer un repertorio no que houbese algúns temas que fosen facilmente recoñecibles dentro dos tipos melódicos estendidos polo noso folclore, e outros que estaban perdidos ou nunca foran fonte de inspiración».

 

 

En Ailá escoitamos xotas, muiñeiras, valses e pasodobres con arranxos que beben de ritmos contemporáneos e foráneos. Como adoita ser este proceso de adaptación? De que xeito encaixades, por exemplo, un canto de Covelo cunha sonoridade máis propia dos Balcáns?

Xan: «Todas as músicas, e no caso das músicas de transmisión oral aínda máis, son procesos en constante mestizaxe. En Ailá a instrumentación que levamos no grupo —o bombo, o acordeón, a trompeta, a gaita e as pandeiretas— xa crea unha atmosfera compartida con boa parte das músicas da península e do mediterráneo. Así que, dependendo un pouquiño do tipo melódico, o arranxo final pode coller un aire de outro folclore, pero xa é unha enerxía que ten o propio grupo e que ten a nosa propia música folclórica.

O que si que é certo e que cando aderezas iso con convidados de luxo como é Nikolay Velikov, unha persoa marabillosa e un músico virtuoso que toca excepcionalmente ben o seu folclore natal de Bulgaria, o resultado final transpórtache a outras latitudes».

Abel: «Principalmente Xan entrega un arranxo coa melodía. Logo no propio ensaio vén cunha idea para facer, ou ben unha introdución ou unha ponte, e a partir de aí tomamos decisións en canto ao ritmo e a dirección que pode tomar. [Algunhas veces] desde unha desas introducións que el previamente pensaba, outras veces un dos dous equivócase, pero a súa equivocación dá pé a que xurda outra idea que nos pode gustar máis… E logo, en canto a sonoridade, ten moito que ver a instrumentación».

 

 

Musicalmente falando, tedes algunha referencia en particular que vos inflúa á hora de arranxar as cancións?

Xan: «Aínda que desfruto moito cos proxectos que teñen grandes arquitecturas musicais, a min persoalmente sempre me gustaron grupos que arranxaron música galega dun xeito moi directo, sen excesivo desenvolvemento e cun protagonismo claramente colectivo.

Os proxectos que sempre me alucinaron polos seus arranxos, cada un no seu tempo, foron Fuxan Os Ventos, Milladoiro, Muxicas, Violia, Durindaina, Rumbadeira, Ardentía, Os Cempés, Chouteira, Vaamonde Lamas e Romero, Treixadura e Xabier Díaz, entre outros. E os arranxistas aos que lle teño especial predilección son Antón Seoane, Xaquín Xesteira, Óscar Fernández, Pedro Lamas, Xosé Lois Romero, Xoan “Guancho” Porto e Pedro Pascual, entre outros.

Tamén gustaríame incluir a todas esas mulleres que en colectivo arranxaron, e levan arranxando, voces da nosa tradición e creando espazos de visualización para as mulleres, como Leilía, Mercedes Peón, Liñaceira, Tanxedoras, Fransy, Guadi Galego, Uxía, Ugía Pedreira, Faia, Lilaina, Tanxugueiras, e outras moitas!».

Abel: «Kiko Rivera e Manuele Pardo».

 

Abel Gañete. Foto © Sara Pardo Lareo

 

Para este primeiro álbum contastes con colaboracións especiais como Manuel Amigo (cunchas, tarrañolas), Nikolai Velikov (violín), Pedro Lamas (gaita) e Pedro Pascual (mandolina, viola), entre moitos outros. Que achegaron ás pezas, ademais do seus instrumentos? Porque algúns deles son instrumentistas de referencia!

Xan: «Achegaron a súa humildade, amizade e confianza nun proxecto que arrincaba e que precisaba dun empurronciño. Eternamente agradecidos!».

Manuele: «Complementaron moi ben o traballo xa feito e aportaron frescura a todas as pezas nas que colaboraron».

 

A versión dixital do disco ten sete cancións e a física 13. Por que facer esta diferenciación entre ambos formatos?

Manuele: «Cremos que a xente que vén aos nosos concertos ou merque o noso cedé ten que ter unha recompensa. Hai temas que só se poden escoitar deste modo, así que xa sabedes, se queredes escoitar todo o repertorio, acudide a vernos ou mercade o noso cedé!».

Xan: «As redes son importantes e axudan a visualizar ao grupo, pero son altamente deshumanizantes. Un traballo musical como o noso, de músicas minorizadas, é unha pequeniña obra artística que merece ser compartida en persoa, por iso non decidimos incluír todo o contido nas redes e deixar espazo para quen queira descubrilo en persoa».

Ángela: «Hoxe en día parece que existe unha loita entre o dixital e o físico. Para nós, o disco físico ten un gran valor, á parte de musical, de deseño. Poder facer de algo que se percibe polo oído unha obra tanxible é poder sumar o resto dos sentidos».

 

 

A vosa “Muiñeira de Frades” canta «para bailar veño eu, para tocar meu irmán e para tocar o pandeiro viva quen o ten na man». Dos 13 cortes, hai algún verso ou estrofa á que lle teñades especial aprecio?

Manuele: «Eu considero unha das coplas que fala do lugar onde nacín, e onde levo indo toda a vida, que é a feira do 26 que se fai en Lestedo (Boqueixón) o primeiro e terceiro domingo de cada mes; feira de referencia aínda nos tempos que corren para a xente da zona: “hei de mercar un espello, na feira do 26, para ollar a miña prenda, do dereito e do revés”».

Xan: «Eu quédome cos nosos retrousos aileños que son un nexo común entre o pasado, o presente e outras moitas culturas».

Ángela: «Realmente os nosos temas inclúen gran variedade de coplas, pero de algo do que non nos demos de conta os aileños foi que hai unha única copla repetida en dous temas do disco... non literalmente, pero si de xeito similar. Esa copla en concreto remata dicindo: “nunca me oirás dicire la misma copla dos veces”. É un detalle gracioso do que se deu de conta unha amiga ao escoitar o disco».

 

Manuele Pardo. Foto © Sara Pardo Lareo 

 

Santiago de Compostela, Vitoria, Zamora e Caión, entre outros, foron algúns dos escenarios que pisastes este pasado verán. Logo de moitos meses, a volta da música ao vivo aínda está a «normalizarse», con restricións de capacidade, máscaras, protocolo, etc. Como estades a vivir estes concertos da nova normalidade, onde aínda non se pode «botar punto e sacar punto»?

Manuele: «Preferimos tocar en lugares pequenos, xa que nestes case sempre hai unha zona acoutada para a xente que se senta, pero do outro lado do cerco as bailadoras e bailadores poden matar un pouco as ganas de “sacar punto”. De todas formas, vemos á xente que entra e senta, as ganas que teñen de moverse, polo que dobran as patas das cadeiras de plástico».

Xan: «Pois estámolo a vivir dun xeito frustrante porque un grupo como o noso, que nace cunha intencionalidade clara de facer bailar, non acada a súa plenitude nos directos. Agardamos que rematen pronto estas restricións e a xente poida estar de pé nos concertos, que poidan bailar coa nosa música».

 

 

O vindeiro 9 de outubro visitaredes Barcelona, e o 10 levaredes o voso tradi á mítica Galileo Galilei (Madrid). Que podemos agardar dun directo de Ailá... ademais de, de momento, «botar punto» sentados?

Xan: «Pois podedes agardar un espectáculo cheo de alegría e diversión que pretende transmitir esa enerxía universal da que está feita a música de raíz na Galiza».

Manuele: «Facemos o mesmo formato de directo que facemos na Galiza, un percorrido sonoro cos nosos temas».

 

Na actualidade, que artista ou grupo galego nos recomendariades? Algún favorito que deberiamos coñecer?

Xan: «De agora mesmo… pois a Real Filharmonía de Galicia, a Sinfónica de Galicia, calquera das bandas históricas, comezando pola Banda Municipal de Santiago de Compostela, a Orquestra de Jazz de Galicia, a Garufa Blue Devils Big Band, Azougue,proxecto de Pedro Lamas, Jacobo de Miguel e Xosé Lois Romero; a Pangea de Abraham Cupeiro, os proxectos de Xurxo Fernandes (Jako el Muzicante e Levaino)».

Abel: «A París de Noia».

 

Se abrísemos as vosas contas persoais de Spotify, que escoitariamos? 100% Sinceridade, 0% Vergoña.

Manuele: «Teño gustos moi variados, pero moi, moi, moi variados. Pódese escoitar desde rap con SFDK, Dios Ke te Crew, música tradicional como Tanxugueiras, Pallamallada, Xisco Feijoó, Davide Salvado, Rodrigo Cuevas, Xurxo Fernandes; rock bravú cos Diplomáticos de Montealto; música máis latina como Rubén Blades ou Willie Colón. Tamén música española, Nino Bravo, Raphael, Julio Iglesias, María Dolores Pradera... E, por último, tamén hai cousiñas do máis comercial como poden ser Nathy Peluso, C. Tangana, Bizzarap...».

Xan: «Eu apenas utilizo o Spotify, intento conseguir o disco ou ver en directo aos artistas».

Abel: «Billo’s Caracas Boys, Quincy Jones, Luis Miguel, Juan Luis Guerra, ‘Aprende Alemán con Lingua Boost’».

Ángela: «Os meus gustos musicais son do máis variado. Desde o pop rock e a música comercial, pasando polo rock e heavy metal ata a música folk e de raíz. Sempre escoitei un pouco de todo e empreguei a música en función do meu estado de ánimo, como acompañamento das miñas situacións vitais».